آثار تربیتی نماز

معناى عرفانى نماز

بعضى از بزرگان نیز صلاه را از (تصلیه) مشتق دانسته اند; به اینمـعـنا که عرب هنگامى که مى خواست چوب کج را راست کند آن را بهآتـش نـزدیک کرده, در معرض حرارت قرار مى داد و به آن تصلیه مىگـفـتـنـد. با توجه به این معنا گویى نمازگزار وقتى به نماز مىایـسـتد و توجه به مبدا اعلا پیدا مى کند به واسطه حرارتى که دراثر حرکت صعودى و نزدیک شدن به کانون حقیقت معنوى در نفسش حاصلمـى شـود, قـدرت پـیـدا مى کند کج رفتارى هاى نفس را که بر اثرتـوجـه بـه غـیـر خـدا و مـیـل به باطل پیدا شده, راست و تعدیلنماید.3

جایگاه نماز در اسلام

نماز در فروع دین جایگاه ویژه و بلندى دارد و پس از مسئله ولایتاز هـمـه مهم تر است. نماز, بهترین وسیله براى قرب به پروردگارمتعال مى باشد; چنان که بعضى روایات گویاى این حقیقت است.* معاویه بن وهب گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم بالاترین و محبوبتـریـن چـیـزى کـه سبب مى شود بندگان به وسیله آن به خدا نزدیکشـونـد چـیـست؟ حضرت فرمود: (ما اعلم شیئا بعد المعرفه افضل منهـذه الـصـلاه; بعد از شناخت خدا, چیزى را از این نماز برتر نمىدانم.)4

* امـام صـادق(ع) فرمود: (احب الاعمال الى الله عزوجل الصلاه وهىآخـر وصایا الانبیاء; محبوب ترین اعمال در پیشگاه الهى نماز استکـه آخـریـن سـفـارش پیامبران است).5 در اهمیت نماز همین بس کهپیامبر اکرم(ص) از آن به عنوان ستون دین تعبیر فرموده است.6

بـا تـوجـه به این که امسال به تدبیر مقام معظم رهبرى سال امامخـمـیـنـى(ره) نـام گـذارى شـده است, سخنانى از آن احیاگر بزرگانـدیـشه اسلامى در عصر حاضر درباره اهمیت نماز و نقش سازنده آننقل مى کنیم.

امـام خـمـینى (قدس سره) فرمود: (این نمازهاى پنج گانه که عموددیـن و پـایـه مـحکم ایمان است و در اسلام چیزى بعد از ایمان بهاهـمـیـت آن نـیـسـت, بـعد از توجهات نوریه باطنیه و صور غیبیهمـلکوتیه, که غیر از حق تعالى و خاصان درگاه او کسى نداند, یکىاز جـهـات مـهـمـه که در آن هست این تکرار تذکر حق ـ با آداب واوضـاع الهى که در آن منظور گردیده است ـ رابطه انسان را با حقتـعـالـى و عـوالـم غیبیه محکم مى کند, و ملکه خضوع لله در قلبایـجـاد کند, و شجره طیبه توحید و تفرید را در قلب محکم کند بهطورى که با هیچ چیز از آن زایل نشود.)7

آثار اجتماعى نماز

مـاز داراى آثار اجتماعى بسیارى است که امام خمینى(ره) در سخنىبه تاثیر نماز در اصلاح جامعه و جلوگیرى از تخلفات و بزه کارى ومـفـاسد اجتماعى اشاره کرده و آن را به عنوان یک کارخانه انسانسـازى مـعـرفـى کرده است: (در اسلام از نماز هیچ فریضه اى بالاترنـیـسـت… شما پرونده هایى که در دادگسترى ها, در جاهاى دیگر,دادگـاه هـا هـست, بروید ببینید, از نمازخوان ها ببینید پروندههـسـت آن جا؟ از بى نمازها پرونده هست, هرچه پرونده پیدا کنید,پـرونـده بـى نـمازها است. نماز پشتوانه ملت است. سیدالشهدا درهـمـان ظهر عاشورا که جنگ بود ـ آن جنگ بزرگ بود و همه در معرضخـطر بودند ـ وقتى یکى از اصحاب گفت ظهر شده است, فرمود که یادمـن آوردید, یاد آوردید نماز را, خدا تو را از نمازگزاران حسابکـنـد و ایـستاد همان جا نماز خواند. نگفت که ما مى خواهیم جنگ بـکـنـیم, خیر, جنگ را براى نماز کردند… جنگ براى این است کهمـردم آن زبـالـه هایى که هستند, آن هایى که مانع از پیاده شدناسـلام هـستند, آن هایى که مانع از ترقى مسلمین هستند, آن ها رااز بـین راه بردارند; مقصد این است که اسلام را پیاده کنند و بااسلام انسان درست کنند. نماز یک کارخانه انسان سازى است

نـمـاز خـوب, فحـشا و مـنکر را از یـک امـتى بیرون مى کند. اینهـایـى کـه در این مراکز فساد کشیده شدند, این ها هم بى نمازهاهـسـتـنـد. نـمـازخـوان ها تو[ى] مساجدند و مهیایند براى خدمت,مسجدها را خالى نکنید.)8

سـازنـدگـى نماز وقتى آشکار مى شود که بدانیم انسان با اعمال ورفـتـارش ساخته مى شود و به دیگر بیان روحیات انسان از کردار ورفـتـار ارادى اش شـکل مى گیرد و براى او ملکه حاصل مى شود. پساگـر کـسـى آداب ظـاهرى و باطنى نماز را که مجموعه شرایط صحت وقـبـولـى نـماز است, رعایت کند و در اقامه این فریضه بزرگ الهىبـکـوشـد, کـم کـم ملکه پاکى و تقوا در روحش پدید آمده و انسانکـامـل مـى گردد, زیرا آداب نماز, انسان را به امورى چون رعایتنـظـافت و پاکى, مراعات حقوق دیگران, انضباط و وقت شناسى, وحدتجـهـت و هم سویى با مسلمانان, خویشتن دارى و تسلط بر نفس, بزرگدیـدن خـداوند و کوچک دیدن غیر او, صلح و هم زیستى مسالمت آمیزبـا مـومنان و زدودن گناهان و پالایش روح از آلودگى هاى اخلاقى وامور دیگرى که لازمه کمال انسانى است, سوق مى دهد.9

بـا تـوجـه به اهمیت نماز, موضوع پژوهش این شماره را براى مقطعراهـنـمـایـى و دبـیـرستان (آثار تربیتى نماز) انتخاب کردیم تاپـژوهـش گـران جوان با تحقیق و تدوین مقالات مفید, گام دیگرى درنشر فرهنگ انسان ساز اسلام و احیاى نماز بردارند.

محورهاى بحث:

1. معنا و مفهوم نماز.

2. اهمیت و فلسفه نماز در قرآن و حدیث.

3. اهتمام معصومان و بزرگان به نماز.

4. آداب نماز و آثار تربیتى آن.

5. معانى بلند و سازنده عبارات و الفاظ نماز.

6. حضور قلب در نماز و راه تحصیل آن.

7. آثار فردى و اجتماعى نماز.

8. آثار و عواقب ترک نماز.

9. فلسفه نماز جماعت.

10. فلسفه نماز از نظر قرآن.

منابع تحقیق:

1. قرآن.

2. نهج البلاغه.

3. کتاب هاى روایى: وسائل الشیعه, بحارالانوار و….

4. کتاب هاى شهید مطهرى.5. کتاب طهارت روح (نماز و عبادت در آثار شهید مطهرى).

6. پـرواز روح, سـیـد احمد فهرى (شرح و تفسیر آداب الصلوه امامخمینى).

7. آداب نماز, امام خمینى(ره).

8. امام در سنگر نماز.

9. پرتوى از اسرار نماز, تالیف محسن قراتی

منابع:

وسائل الشیعه,جلد =3,صفحه =26

میزان الحکمه,جلد =2,صفحه =1627

چهل حدیث,امام خمینی (ره),صفحه =498

صحیفه نور,جلد =7,صفحه =289

کتاب طهارت روح,شهید مرتضی مطهری

الـراغب الاصفهانى, المفردات,دفتر نشر الکتاب,صفحه =285

پرواز در ملکوت,سید احمد فهری