احکام نماز احتیاط چیست

نماز احتیاط، نمازی است که در برخی موارد شک در تعداد رکعت‌های نمازهای چهار رکعتی واجب می‌شود. این نماز به صورت یک یا دو رکعت خوانده می‌شود و هدف از آن اطمینان از صحت نماز است. در صورتی که شک در نماز پیش آید، باید بنا را بر عدد بیشتر گذاشته و سپس نماز احتیاط را به جا آورد. این نماز از قیام، نیت نماز احتیاط،  تکبیر، خواندن سوره حمد به‌تنهایی،  رکوع، دو سجده،  تشهد و سلام تشکیل شده است و اذان،  اقامه، سوره و قنوت ندارد.

در این نماز سوره حمد به صورت آهسته خوانده می‌شود؛ هرچند که نماز اصلی، نماز عشاء باشد که مردان باید حمد و سوره را در آن بلند بخوانند. واجب است این نماز بلافاصله بعد از اتمام نماز اصلی و پیش از انجام کاری که صورت نماز را به هم می‌زند به نیت نماز احتیاط خوانده شود. رعایت همۀ شروط نماز‌های واجب دیگر در نماز احتیاط هم واجب است.

موارد وجوب نماز احتیاط:

• شک در تعداد رکعت‌های نمازهای چهار رکعتی.
• در مواردی که شک بعد از سجده دوم در رکعت دوم یا سوم پیش می‌آید.

نحوه خواندن نماز احتیاط:

• نماز احتیاط دو رکعت است و مانند نماز صبح خوانده می‌شود.
• در نماز احتیاط، حمد و سوره خوانده می‌شود، اما قنوت و اذان و اقامه ندارد.
• در نماز احتیاط، حمد و سوره باید به صورت آهسته خوانده شود.
• بعد از رکوع و دو سجده، تشهد و سلام گفته می‌شود.
• اگر شک بین دو و سه باشد، بنا را بر سه می‌گذارد و یک رکعت احتیاط ایستاده یا دو رکعت احتیاط نشسته می‌خواند.
• اگر شک بین سه و چهار باشد، بنا را بر چهار می‌گذارد و دو رکعت احتیاط ایستاده می‌خواند.
• در هر صورت، نماز احتیاط به این صورت است که بعد از نماز اصلی خوانده می‌شود و به منزله تکمیل نماز است.

نکته: منظور از شک در اینجا احتمال مساوی ۵۰ درصد نسبت به دو طرف شک است، ولی اگر نسبت به یک طرف احتمال بیشتری داده شود بنا را بر همین احتمال گذاشته و نماز بدون نیاز به خواندن نماز احتیاط صحیح خواهد بود.

نکات مهم احکام و مسائل نماز احتیاط

• • • نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد، و باید آن را آهسته بخوانند و نیت آن را به زبان نیاورند و احتیاط واجب آنست که بسم الله آن را هم آهسته بگویند.
    • اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد، نمازی که خوانده درست بوده، لازم نیست نماز احتیاط را بخواند و اگر در بین نماز احتیاط بفهمد، لازم نیست آن را تمام نماید.
    • اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد که رکعت های نمازش کم بوده، چنانچه کاری که نماز را باطل می کند انجام نداده، باید آنچه از نماز نخوانده بخواند و برای سلام بی جا دو سجده سهو بنماید. واگر کارب که نماز را باطل می کند، انجام داده، مثلا پشت به قبله کرده، باید نماز را دوباره بجا آورد.
    • اگر بعد از نماز احتیاط بفهمد کسری نمازش به مقدار نماز احتیاط بوده، مثلا در شک بین سه و چهار، یک رکعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، نمازش صحیح است.
    • اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسری نماز کمتر از نماز احتیاط بوده، مثلا در شک بین دو و چهار، دو رکعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، بنا بر احتیاط واجب باید کسری نماز را به نماز متصل نموده و نماز را هم دوباره بخواند.
    • اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسری نماز بیشتر از نماز احتیاط بوده مثلا در شک بین سه و چهار یک رکعت نماز احتیاط بخواند ، بعد بفهمد نماز را دو رکعت خوانده، چنانچه بعد از نماز احتیاط کاری که نماز را باطل می کند انجام داده، مثلا پشت به قبله کرده، باید نماز را دوباره بخواند واگر کاری که نماز را باطل می کند انجام نداده باید دو رکعت کسری نمازش را بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.
    • اگر بین دو و سه و چهار شک کند و بعد از خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده لازم نیست دو رکعت نماز احتیاط نشسته را بخواند.
    • اگر بین سه و چهار شک کند و موقعی که دو رکعت نماز احتیاط نشسته یا یک رکعت ایستاده را می خواند، یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده باید نماز احتیاط را تمام کند و نمازش صحیح است.
    • اگر بین دو و سه و چهار شک کند و موقعی که دو رکعت نماز احتیاط ایستاده را می خواند پیش از رکوع رکعت دوم یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده، باید بنشیند و نماز احتیاط را یک رکعتی تمام کند و بنابر احتیاط واجب نماز را دوباره بخواند.
    • اگر در بین نماز احتیاط بفهمد کسری نمازش بیشتر یا کمتر از نماز احتیاط بوده، چنانچه نتواند نماز احتیاط را مطابق کسری نمازش تمام کند، باید آن را رها کند و کسری نماز را بجا آورد وبنابر احتیاط واجب، نماز را دوباره بخواند، مثلا در شک بین سه و چهار اگر موقعی که دو رکعت نماز احتیاط نشسته را میخواند، یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده، چون نمی تواند دو رکعت نشسته را بجای دو رکعت ایستاده حساب کند، باید نماز احتیاط نشسته را رها کند و دو رکعت کسری نمازش را بخواند و احتیاطا نماز را هم دوباره بجا آورد.
    • اگر در نماز احتیاط چیزی که رکن نیست سهوا کم یا زیاد شود، سجده سهو ندارد.
    • اگر بعد از سلام نماز احتیاط شک کند که یکی از اجزاء یا شرایط آن را بجا آورده یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
    • اگر در نماز احتیاط، تشهد یا یک سجده را فراموش کند، احتیاط مستحب آن است که بعد از سلام آن را قضا نماید.
    • اگر نماز احتیاط و قضای یک سجده یا قضای یک تشهد یا دو سجده سهو بر او واجب شود، باید اول نماز احتیاط را بجا آورد.
    • حکم گمان در رکعت های نماز حکم یقین است، مثلا اگر در نماز چهار رکعتی انسان گمان دارد که نماز را چهار رکعت خوانده نباید نماز احتیاط بخواند، ولی اگر در غیر رکعت ها گمان پیدا کند باید به احتیاط عمل نماید و دستور در هر موردی طور مخصوصی است که در کتاب های مفصل گفته شد.
    • حکم شک و سهو و گمان در نمازهای واجب یومیه و نمازهای واجب دیگر فرق ندارد، مثلا اگر در نماز آیات شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، چون شک او در نماز دو رکعتی است، نمازش باطل می شود.
    • اگر شک کند نماز احتیاطی را که بر او واجب بوده بجا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز گذشته به شک خود اعتنا نکند، و اگر وقت دارد، در صورتی که مشغول کار دیگری نشده و از جای نماز بر نخاسته و کاری هم مثل رو گرداندن از قبله که نماز را باطل می کند انجام نداده باید نماز احتیاط را بخواند و اگر مشغول کار دیگری شده یا کاری که نماز را باطل می کند بجا آورده، یا بین نماز و شک او زیاد طول کشیده، احتیاط آن است که نماز احتیاط را بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.
    • اگر در نماز احتیاط، رکنی را زیاد کند، یا مثلا بجای یک رکعت، دو رکعت بخواند، نماز احتیاط باطل می شود، و باید دوباره نماز احتیاط و اصل نماز را بخواند.
    • موقعی که مشغول نماز احتیاط است اگر در یکی از کارهای آن شک کند، چنانچه محل آن نگذشته، باید بجا آورد و اگر محلش گذشته، باید به شک خود اعتنا نکند، مثلا اگر شک کند که حمد خوانده یا نه، چنانچه به رکوع نرفته باید بخواند، و اگر به رکوع رفته باید به شک خود اعتنا نکند.
    • اگر در شماره رکعت های نماز احتیاط شک کند، باید بنا را بر بیشتر بگذارد، ولی چنانچه طرف بیشتر شک نماز را باطل می کند، باید نماز را از سر بخواند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست.

منبع: مرکز مطالعات حوزه علمیه قم